Tweet

Gebeurtenissen glashard ontkennen en gesprekken achteraf verdraaien waardoor de ander gaat twijfelen aan zijn gezonde verstand. Gaslighting is een subtiele vorm van manipulatie die in veel relaties voorkomt.

Al jaren ziet Robin Stern in haar therapiepraktijk veel mensen die op alle gebieden in hun leven succesvol zijn, behalve in hun intieme relaties. Ze zijn op dat vlak onzeker, twijfelen aan zichzelf en zoeken steeds bevestiging. Hoe kan dat? vroeg zij zich af. Ze ontdekte dat er bij al deze mensen sprake is van een subtiele vorm van manipulatie, meestal door de partner, waardoor zij langzaam steeds onzekerder zijn geworden over zichzelf.

‘Als je steeds denkt: ben ík nou gek?, is het foute boel’

Het psychologische fenomeen bleek een naam te hebben: gaslighting, voor het eerst gebruikt in de psychologie in de jaren 60 van de vorige eeuw.

21 kenmerken van een narcist

Sommige mensen lijken fantastisch, maar vallen in de praktijk tegen. We hebben het over narcisten. E…Lees verder

De term is gebaseerd op de film Gaslight uit 1944, waarin een man zijn vrouw ervan probeert te overtuigen dat ze gek wordt. Hij doet dat onder meer door de gaslampen in huis op willekeurige momenten te dimmen. De man houdt vol dat hij niets vreemds merkt aan het licht, waardoor de vrouw aan haar eigen waarneming gaat twijfelen.

Nadat Stern zo’n tien jaar geleden over gaslighting begon te schrijven, werd het ook binnen de psychologie een steeds bekender fenomeen. Haar boek The gaslight effect is in Amerika een bestseller en verscheen onlangs ook in een Nederlandse vertaling.

12 vragen over gaslighting

Wat maakt gaslighting zo’n boeiend onderwerp?

‘Gaslighting is een verborgen probleem. Het komt veel voor, vaak binnen liefdesrelaties, maar ook tussen ouders en kinderen, in vriendschappen en werkverhoudingen. Het verloopt zó subtiel dat degene die er middenin zit het niet doorheeft.

Toen ik het in mijn praktijk eenmaal herkende, zag ik het bij meer mensen gebeuren. Juist de subtiliteit, het verborgen patroon, maakte dat ik dacht: hier moet meer over bekend worden, dan kunnen mensen het herkennen en het doorbreken.’

Mensen kunnen in een ‘gaslight-tango’ terechtkomen, wat is dit precies?

‘Kortgezegd komt het erop neer dat er altijd twee mensen voor nodig zijn. De gaslighter voelt zich sterker en beter als hij macht heeft over de ander. Die vergroot hij door de ander onzeker te maken, bijvoorbeeld door dingen die gebeurd zijn glashard te ontkennen, en gesprekken die plaatsvonden te verdraaien.

Degene die wordt gegasglight, de zogenaamde gaslightee, wil op zijn beurt heel graag de relatie behouden en heeft daar veel voor over. Ik zal het wel verkeerd begrepen hebben, denkt hij of zij. Als dat mechanisme stelselmatig plaatsvindt, gaat diegene steeds meer aan zichzelf twijfelen en wordt steeds afhankelijker van de gaslighter. Want die weet blijkbaar wél goed wat er nu precies gebeurde.’

Heeft u zelf weleens zoiets meegemaakt?

‘Jazeker. Mijn ex-man was bijvoorbeeld altijd te laat. Als ik daar iets van zei, antwoordde hij: “Jij hebt een probleem met te laat komen, dat zegt iets over jou.” Was dat zo? Waarom ergerde ik mij eraan? Het gevoel dat hij niet respectvol met mij omging door te laat te komen, veranderde langzaam in het gevoel dat ik vooral moeilijk deed.

Door een gesprek met een vriend hierover, zag ik ineens in hoe krom dat was. En dat hij op een nare manier de aandacht probeerde af te leiden van het gegeven dat hij steeds te laat was. Het onderstreept voor mij dat uiteindelijk iedereen slachtoffer kan worden van gaslighten. Ik sta stevig in mijn schoenen, ook emotioneel. Maar als het op intieme relaties aankomt, is iedereen kwetsbaar.’

Is gaslighting eigenlijk gewoon een ander woord voor emotionele manipulatie?

‘Het is een vorm van emotionele manipulatie. Vaak wordt emotionele manipulatie ingezet om iets van een ander gedaan te krijgen. Iemand wil bijvoorbeeld zijn partner overhalen mee te gaan naar een feest waar zij geen zin in heeft, en zegt dingen als: “Hoezo ga je niet met mij mee? Ik ben toen met jou meegegaan, en nu laat je mij zitten?” Bij gaslighting is het doel de ander steeds onzekerder te maken, zodat hij steeds meer op jou gaat vertrouwen. Zo wordt hij afhankelijker en neemt jouw macht over hem toe.TESTDoe de test »

Heb je genoeg gezond narcisme?

De gaslighter voedt op die manier zijn zelfvertrouwen. Als de ander steeds meer op hem gaat leunen en zich aanpast aan zijn waarheid, voelt hij zich zekerder van zichzelf. Hij denkt: zie je, ik weet hoe het moet, ik ben nodig, ik doe ertoe. Begrijp me goed, de gaslighter doet dit meestal niet zo doelbewust, het is een mechanisme dat hij heeft aangeleerd en dat, omdat het hem veel bevestiging oplevert, steeds hardnekkiger wordt.’

De ondertitel van uw boek is Verborgen narcisme. Wat is dat precies?

‘Net als bij openlijk narcisme is er bij verborgen narcisme sprake van een laag zelfbeeld en een groot gebrek aan zelfvertrouwen. Meestal ontstaat dat in de vroege jeugd, bijvoorbeeld doordat ouders er op emotioneel gebied onvoldoende voor hun kind zijn. Maar waar de narcist openlijk bevestiging vraagt door het podium op te eisen, gaat de verborgen narcist subtieler te werk. Gaslighten is dan een probaat middel.

Maar ook mensen die geen narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben, kunnen gaslighter zijn. Bij zowel de gaslighter als de gaslightee gaat het om aangeleerd gedrag. Vaak ontwikkelt iemand het onbewust, doordat ze zelf al jong op die manier behandeld worden. Wordt dat gedrag beloond – de gaslighter voelt zich er sterker en zekerder door; de gaslightee stelt de relatie veilig – dan wordt het een patroon en slijt het erin. Bij beide partijen dus.

Neem een man die is vreemdgegaan. Zijn vrouw heeft e-mails gevonden in zijn computer die dat bewijzen. De man is zich ervan bewust dat hij fout zit, maar zit ermee dat hij ontmaskerd is. Dan kan hij doelbewust besluiten om niet zozeer in te gaan op zijn bedrog, maar volledig te focussen op haar gebrek aan vertrouwen in hem.

Waarom keek zij überhaupt in zijn computer? Als er zo weinig vertrouwen is, wat is hun relatie dan waard? Haar gevoel dat zij zo weinig vertrouwen heeft neemt de overhand. Als het gaslighten steeds gebeurt, denkt zij misschien zelfs wel dat het haar eigen schuld is dat hij haar heeft bedrogen.’

Hoe kan het dat de gaslightee dit niet doorziet?

‘Omdat het een sluipend proces is, waarbij het om ogenschijnlijk kleine dingen gaat. “Wat ben jij toch onhandig!” krijgt een vrouw van haar vriend te horen als ze een vaas omgooit. En als ze zich verdedigt: “Wat ben je toch overgevoelig!” Steeds vaker denkt de vrouw: ja, ik ben ook best overgevoelig, en misschien best onhandig. Beetje bij beetje wordt zo haar zelfbeeld afgebroken.’

U ziet het fenomeen ook bij sterke, succesvolle mensen, zegt u. Hoe is dat te verklaren?

‘Mensen die heel vatbaar zijn voor gaslighting zijn deep down heel onzeker en hebben het gevoel er niet echt te mogen zijn. Vermoedelijk heeft dit te maken met een onveilige hechting in de jeugd.

In hun verlangen naar goedkeuring, worden ze pleasers en harde werkers die bovenmatig presteren. Mensen worden niet zelden uitermate succesvol doordat ze zichzelf steeds willen bewijzen. Maar nogmaals: omdat mensen vaak juist in hun intiemste relaties kwetsbaar en onzeker zijn, kan iedereen in zo’n gaslight-tango terechtkomen.

Binnen onze faculteit zijn we nu bezig een grootschalig onderzoek op poten te zetten, onder meer naar wat iemand kwetsbaarder maakt voor gaslighting. Vrouwen lijken er in ieder geval vatbaarder voor dan mannen omdat ze van jongs af aan geleerd hebben zich in de ander te verplaatsen.

Ze investeren meer in empathie dan mannen en denken sneller: zo had ik het nog niet bekeken, misschien heeft de ander gelijk. Daardoor zijn vrouwen vatbaarder voor manipulatief gedrag. Mannen blijven over het algemeen meer bij zichzelf, ze gaan meer uit van hun eigen kracht en staan minder open voor de mening van een ander.’

U doet al heel lang onderzoek naar emotionele intelligentie. Is er een verband tussen emotionele intelligentie en gaslighting?

‘Absoluut. Iemand die emotioneel intelligent is staat dicht bij zijn gevoel en is in staat weloverwogen te reageren op situaties die dat gevoel uit balans brengen. Hij herkent het als een ander hem op het verkeerde been zet, gaat daar tegenin in plaats van aan zichzelf te gaan twijfelen.

Als je je bijvoorbeeld als kind steeds moet schikken naar het gevoel van een ouder, kan die ontwikkeling achterblijven. En om nog even terug te komen op die intelligente, succesvolle mensen: iemand die goed presteert staat niet per definitie ook dicht bij zijn.

Gaslighting: deze vorm van manipulatie herkent iedereen

Gaslighting. Je hebt er vast nooit van gehoord, toch is de kans groot dat je er weleens mee te maken hebt gehad. Het is namelijk een veel voorkomende manier van manipulatie, die je eigenlijk overal kunt tegenkomen.

Wat is gaslighting?

Voor diegenen die niet bekend zijn met de term gaslighting: het is een vorm van mentaal misbruik die regelmatig door narcisten wordt toegepast. Bij deze vorm van manipulatie laat iemand je aan je eigen waarnemingsvermogen twijfelen. Dat kan subtiel zijn. Jij zegt: ‘Je respecteert mijn grenzen nu niet’ en krijgt dan als antwoord: ‘Jij dramatiseert echt álles in je leven zodat het een karikatuur wordt.’

Kortom: je wordt niet serieus genomen, sterker nog, jouw gedachten en gevoelens worden zó gedraaid dat je gaat twijfelen en meegaat in de vaak negatieve woorden van de ander. Dat kan je heel onzeker maken en dat is nou precies de bedoeling. Want gaslighting is de perfecte manier om iemand ‘klein te houden’.

Waar komt dat woord vandaan?

De term werd voor het eerst gebruikt in de film Gaslight, uit 1944 (die weer is gebaseerd op een toneelstuk). De film gaat over de jonge Paula, wier tante Alice een bekende operazangeres is.

Alice wordt vermoord en haar kostbare juwelen worden gestolen. Paula (die het lichaam vond) wordt naar een operaschool in Italië gestuurd. Als ze jaren later, intussen met haar man Gregory, terugkeert naar Londen en in het huis van haar tante gaat wonen, isoleert Gregory haar meer en meer.

Uiteindelijk gaat Paula twijfelen aan haar eigen waarnemingsvermogen, als haar man de gaslampen (vandaar de naam) steeds meer dimt en ze voetstappen hoort. Beide zijn door haar man in scène gezet, maar Gregory beweert dat Paula langzaam haar verstand kwijtraakt. Spoiler: natuurlijk blijkt hij de moordenaar van haar tante.https://7aacfcd4ce7405fd676e70cec5b90725.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-38/html/container.html

Anoniem: ‘Ik dacht dat mijn man nuchter, charmant en grappig was. Dat was hij niet’

Eh… oké, maar hoe weet ik of ik ‘ge-gaslighted’ word?

Als gaslighting je overkomt zijn er een aantal dingen die je zult voelen:

1. Je gaat twijfelen aan je eigen gevoel
2. Je voelt je verward, angstig en boos, maar kunt dit niet direct op iemand richten
3. De persoon die je gaslight wekt stress bij je op
4. Je hebt de neiging je veel te excuseren (ook al is het in je eigen hoofd)
5. Je vóelt dat er iets niet klopt in de communicatie, maar krijgt je vinger er maar niet achter
6. Je doet alles om confrontaties met die persoon te vermijden
7. Je kent jezelf niet meer terug, vroeger was je vrolijker
8. Je voelt dat je niks goed (genoeg) kunt doen

Vaak vindt gaslighting één op één plaats, maar er kan net zo goed sprake zijn van een groep mensen.

Hoe herstel je na gaslighting?

Makkelijk is het niet, om dit probleem aan te pakken. Er zijn verschillende, interessante boeken geschreven over dit onderwerp, zoals The Gaslight Effect.

Vaak is een relatie ‘scheefgegroeid’. Herkennen, dat is het eerste punt. En jezelf dan vervolgens telkens inprenten: ik mág dit voelen, mijn gevoel is even belangrijk als het gevoel van een ander. Dan is in elk geval de eerste stap gezet.

De volgende is ook daadwerkelijk voor jezelf opkomen en grenzen stellen. En als het echt niet anders kan: de relatie verbreken. Sommige mensen zijn nu eenmaal onverbeterlijke gaslighters.

Voor therapie/ coaching en healings van een gaslighter in jouw leven, klik op ´contact´, wij hebben vele mensen kunnen helpen helen na een relatie of ontoetng met een gaslighter of een narsist.